امروزه با گسترش شهرنشینی، افزایش خودروها و رشد پیچیدگی شبکههای حملونقل شهری، شیوههای سنتی مدیریت ترافیک دیگر پاسخگوی نیاز شهرها نیست. نتیجه این وضعیت، چیزی جز ترافیکهای سنگین، آلودگی هوا، تصادفات جادهای و فرسودگی زیرساختها نیست.
در این میان، عبور و مرور هوشمند (Intelligent Transportation Systems – ITS) به عنوان یک راهکار فناورانه، وارد میدان شده است. راهکاری که نهتنها بر ترافیک مسلط میشود، بلکه آینده شهرهای ایران را هوشمندتر و کارآمدتر میسازد.
عبور و مرور هوشمند به مجموعهای از فناوریها، سامانهها و الگوریتمها گفته میشود که به صورت بلادرنگ (Real-time) دادههای ترافیکی را جمعآوری، تحلیل و مدیریت میکنند. این سیستمها میتوانند با کمک هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، دوربینهای پلاکخوان، سنسورها و شبکههای ارتباطی، کنترل دقیقی بر تردد خودروها در سطح شهر داشته باشند و تصمیمگیریهای لحظهای انجام دهند.
سامانه ثبت تخلفات رانندگی:
تخلفات پرخطر مثل عبور از چراغ قرمز، سرعت غیرمجاز یا توقف در محل ممنوع با این سامانهها به صورت کاملاً خودکار ثبت میشوند.
کنترل هوشمند تقاطعها:
سامانههایی که با شناسایی حجم ترافیک در مسیرهای مختلف، زمان چراغها را بهینهسازی میکنند تا از ایجاد صفهای طولانی در چهارراهها جلوگیری شود.
سامانه تجمیعی دادهها (مانند مهان رصد):
با اتصال همه سامانههای نظارتی به یک پنل مرکزی، امکان مدیریت کل ترافیک شهری در یک داشبورد فراهم میشود.
سامانه تحلیل دادههای ترافیکی:
این سامانهها نهتنها وضعیت فعلی ترافیک را نشان میدهند، بلکه میتوانند الگوهای رفتاری رانندگان، ساعات پرتردد، مناطق پرخطر و حتی پیشبینی ترافیک روزهای آینده را ارائه دهند.
با روانسازی جریان ترافیک و حذف زمانهای انتظار بیهوده، مصرف سوخت کاهش یافته و آلودگی هوا کنترل میشود.
ثبت بلادرنگ تخلفات بدون دخالت انسانی، بازدارندگی جدی برای رانندگان متخلف ایجاد میکند.
امکان باز کردن مسیر برای خودروهای امدادی، آتشنشانی و اورژانس از طریق کنترل هوشمند چراغها.
با ثبت و شناسایی تردد خودروهای مشکوک یا فاقد مجوز، امنیت مناطق حساس شهری تقویت میشود.
وقتی مردم با ترافیک کمتر، سرعت بیشتر و نظم بهتر در عبور و مرور روبهرو میشوند، حس اعتماد به مدیریت شهری افزایش مییابد.
با وجود تلاشهای قابل توجه در برخی کلانشهرها، موانعی همچنان پابرجا هستند:
زیرساختهای فرسوده و ناسازگار با فناوری روز
کمبود بودجه و نگاه کوتاهمدت به پروژهها
نبود یک سامانه تجمیعی واحد در بیشتر شهرها
ناآشنایی مدیران شهری با فناوریهای نوین
در کشورهای توسعهیافته، سامانههای هوشمند عبور و مرور از مرحله کنترل عبور و مرور عبور کردهاند و به مرحله پیشبینی و تصمیمسازی خودکار رسیدهاند. برای مثال:
توکیو: استفاده از هوش مصنوعی برای پیشبینی ترافیک یک هفته آینده.
دبی: سامانه شناسایی تخلف با تحلیل چهره راننده و رفتار وی.
پاریس: مدیریت کل حملونقل عمومی، خصوصی و اضطراری از یک مرکز فرماندهی هوشمند.
عبور و مرور هوشمند دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت حیاتی برای شهرهای در حال توسعه مانند تهران، اصفهان، مشهد، اهواز و تبریز میباشد. هر شهری که زودتر در این مسیر گام بردارد، آیندهای امنتر، روانتر و اقتصادیتر خواهد داشت.
و این آینده، با فناوری بومی، تجربه میدانی، زیرساخت یکپارچه، دانش فنی متخصصان داخلی، پشتیبانی دائمی سیستمها و راهکارهای هوشمند ایرانی مانند مهان رصد کاملاً دستیافتنی است.